Οι αναντιστοιχίες της ριζοσπαστικής Αριστεράς

του ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΟΣΧΟΝΑ
«ΤΟ ΒΗΜΑ» Κυριακή, 14 Ιουνίου 2009

Μερικές φορές οι αριθμοί παίζουν παράξενα παιχνίδια και ειρωνεύονται τους ανθρώπους και την ιστορία τους. Το 1789 (Γαλλική Επανάσταση), το 1889 (δημιουργία της Σοσιαλιστικής Διεθνούς) και το 1989 (κατάρρευση του σοσιαλισμού) συμβολίζουν, με ακρίβεια εκατονταετίας, την είσοδο σε μια νέα εποχή.

Το τραύμα του 1989 άνοιξε έναν κύκλο ιδεολογικής, πολιτικής και ηθικής απαξίωσης της κομμουνιστικής Αριστεράς. Είμαστε ακόμη στο εσωτερικό αυτού του ιστορικού κύκλου, έστω και αν η ριζοσπαστική Αριστερά, κομμουνιστική ή μετακομμουνιστική, έχει- κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών- ανακάμψει εκλογικά (τουλάχιστον σε έναν βαθμό).

Αυτή η ανοδική εκλογική πορεία - μικρού εύρους, αργή, αντιφατική και ασταθής σε συνολικό ευρωπαϊκό επίπεδο, εντυπωσιακή όμως σε επί μέρους χώρες- διακόπηκε στις ευρωεκλογές της περασμένης Κυριακής. Οι επιδόσεις πολλών κομμάτων της Αριστεράς υπήρξαν, με ελάχιστες εξαιρέσεις (κυρίως: Πορτογαλία), μέτριες ή άκρως απογοητευτικές (μεταξύ άλλων του ΣΥΡΙΖΑ). Στο νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς θα έχει 9 έδρες λιγότερες και ένα ποσοστό κατώτερο του 5% του συνόλου των εδρών.

Χωρίς να προτείνουμε μια «γενική» ερμηνεία, θεωρούμε ότι τρεις παράγοντες, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, έχουν συμβάλει αρνητικά στην κρίση των κομμάτων του αριστερού άκρου του πολιτικού φάσματος.

Απουσία πρότασης για την οικονομία
Η οικονομική και ηθική κατάρρευση του 1989 απονομιμοποίησε όχι μόνο το μοντέλο της διευθυνόμενης σοσιαλιστικής οικονομίας αλλά, σε έναν βαθμό, και την αναζήτηση μιας οικονομικής πολιτικής για τον βραχύ και μέσο χρόνο. Στην ουσία, η απουσία οικονομικής πρότασης για το μέλλον ενοχοποίησε τις οικονομικές προτάσεις για το παρόν (ως διαχειριστικές και σοσιαλδημοκρατικές), με αποτέλεσμα την κυριαρχία του κριτικού και καταγγελτικού λόγου (ο νεοφιλελευθερισμός φταίει για όλα). Δεν είναι, συνεπώς, τυχαίο ότι η ριζοσπαστική Αριστερά υποχωρεί σε μια περίοδο θεωρητικά ευνοϊκή γι΄ αυτήν (κρίση του φιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου). Η κοινωνία, τα μέσα ενημέρωσης, οι πολιτικοί ανταγωνιστές αλλά και η ίδια η εκλογική της βάση, ακριβώς γιατί τα οικονομικά προβλήματα κυριαρχούν, απαιτούν συγκροτημένες προτάσεις μακροοικονομικής διαχείρισης. Ωστόσο η Αριστερά δεν είναι σε θέση να διατυπώσει ένα πειστικό σετ οικονομικών προτάσεων.

Η κινηματική λογική
Η ιδεολογία του «κινηματισμού» τείνει να αντιμετωπίζει την εξουσία ως «οιονεί έδρα του κακού» (Α. Πανταζόπουλος). Συνεπώς, ενδυναμώνει τις κάθε είδους «αμυντικές» ιδεολογίες, οι οποίες, έτσι κι αλλιώς, είχαν κερδίσει έδαφος στο εσωτερικό της Αριστεράς ήδη από τη δεκαετία του 1980. Βεβαίως δεν νοείται Αριστερά που θα είναι εχθρική προς τα κοινωνικά κινήματα. Αλλωστε, αυτά τα τελευταία είναι, ή θα μπορούσαν να γίνουν, πηγή εκλογικής ισχύος και δεξαμενή στελεχών για τα κόμματα της Αριστεράς. Το πρόβλημα βρίσκεται στη φύση των σημερινών κινημάτων. Σε συνθήκες αυξημένου ατομικισμού, τα κινήματα, και μάλιστα εκείνα των νέων, δεν παράγουν συλλογικές ταυτότητες αντίστοιχες σε ισχύ, συνοχή και διάρκεια με εκείνες που παρήγαγε στο παρελθόν το ιστορικό εργατικό κίνημα. Η σχέση, όσο στενή και αν είναι, της Αριστεράς με τα σύγχρονα κινήματα δεν της προσφέρει ούτε εκλογική «ασφάλεια» ούτε πολιτική σταθερότητα. Τα σφάλματα συνεπώς εκλογικής τακτικής ή πολιτικής στρατηγικής δεν αντισταθμίζονται εύκολα από τη «βαθύτερη» σχέση με τους «ενεργούς πολίτες».

Το ριζοσπαστικό σχέδιο
Ο ιστορικός ριζοσπαστισμός (στο πλαίσιο του έθνους-κράτους) υπήρξε ένα πολιτικό σχέδιο ριζικής αλλαγής που θεμελίωνε τη νομιμότητά του στην ικανότητά του να ελέγξει (δημοκρατικά ή και όχι) το εθνικό κράτος ή, όταν αυτό δεν ήταν δυνατόν, να επηρεάσει σημαντικά τις πολιτικές του (ασκώντας έξωθεν πίεση). Σήμερα τα παραπάνω δεν ισχύουν. Ιδιαίτερα στο εσωτερικό του θεσμικού μακροσυστήματος της ΕΕ δεν υπάρχει ένα ενιαίο, ισχυρό και μοναδικό πολιτικό κέντρο (που να αντιστοιχεί στην παλαιά πανίσχυρη κρατική εξουσία). Ετσι, το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο δημιουργεί ένα εξαιρετικά δυσεπίλυτο πρόβλημα συλλογικής δράσης και στα «επαναστατικά» και στα «μεταρρυθμιστικά», και στα «παραδοσιακά» και στα «μοντέρνα» ρεύματα που συναποτελούν τη σημερινή αριστερή αμφισβήτηση: ούτε η αλλαγή της κοινωνίας μέσω μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής είναι δυνατή ούτε η αλλαγή μέσω της επιστροφής σε μια εθνική στρατηγική είναι εύκολη.

Συνεπώς το νέο πλαίσιο δημιουργεί την αναγκαιότητα πλήρους αναδιατύπωσης του ριζοσπαστικού σχεδίου. Αυτό όχι μόνον οξύνει τις αντιθέσεις μεταξύ ευρωπαϊστών και ευρωσκεπτικιστών, αλλά ωθεί όλο και περισσότερο την Αριστερά στον πόλο του αντιευρωπαϊσμού. Τα άσχημα αποτελέσματα ακριβώς στις ευρωπαϊκές εκλογές υποδηλώνουν αυτή την κρίση ριζοσπαστικού σχεδίου. Η ιδεοληπτική κατανόηση της πραγματικότητας, ιστορικό χαρακτηριστικό πολλών αριστερών τάσεων, η απουσία ευλύγιστου λόγου και κοινού νου, η κουλτούρα του «small is beautiful» είναι προφανές ότι δεν συμβάλλουν στον έτσι κι αλλιώς δύσκολο επαν-ορισμό του ριζοσπαστικού προτάγματος.

Η γοητεία της ριζοσπαστικής Αριστεράς στηρίζεται περισσότερο στην απο-γοήτευση που προκαλεί η συστημική Αριστερά παρά στην ακτινοβολία ενός καινοτόμου, αιχμηρού και εναργώς διακριτού ιδεολογικού και προγραμματικού λόγου. Χωρίς όμως τη διαμόρφωση μιας νέας προγραμματικής πρότασης ισχυρές και μεγάλες δυνάμεις δεν συγκροτούνται. Οι ευρωπαϊκές εκλογές απλώς υπενθύμισαν την απλή αυτή αλήθεια.